مقصود اين است كه استعدادهاي زيادي به تعبير امروز، ژن‏هاي او هست. بعد مي‏فرمايد: انسان به مرحله‏اي رسيده است كه ما او را مورد آزمايش قرار مي‏دهيم يعني به حدي از كمال رسيده است كه او را آزاد و مختار آفريديم و لايق و شايسته‏ تكليف و آزمايش و امتحان و نمره دادن ولي موجودات ديگر چنين شايستگي را ندارند.[1] 

بعد از اين مقدمه‏اي كه ذكر شد، امتيازات انسان از ديدگاه قرآن كريم را ملاحظه مي‏كنيم: 

1. يكي از امتيازات انسان در قرآن كريم بيان او مي‏باشد: «علمه البيان‏» به او تعليم نطق فرمود. 

آنچه انسان به وسيله آن بتواند درون خود را و آموخته‏هاي خود را براي ديگران بازگو كند از آن تعبير به بيان مي‏شود. 

2. يكي ديگر از معيارهاي مورد توجه قرآن خودشناس بودن انسان است : «بل الانسان علي نفسه بصيرة‏» .[2] 

در آيه آمده است كه انسان: خود آگاه است ‏يعني از احوال و وضعيت روحي و اخلاقي خودش خبر دارد و اين آگاهي او از امتيازات او به حساب مي‏آيد. 

3. قدرت يادگيري و آموختن علم: 

قرآن در اين باره آورده است «علم الانسان ما لم يعلم‏»[3] انسان مي‏تواند چيزي را كه نمي‏داند ياد بگيرد و جهل خود را كم كند و دامنه‏ي علم او را هم محدود نكرده است‏ بلكه مرتب مي‏تواند از جهالت و ناداني‏هاي خود پرده بردارد و هزار مسئله مجهولي كه در پيش رو دارد به حل آنها بپردازد و در اين وادي از نقص به سوي كمال حركت كند. 

4. متفكر بودن انسان: 

يكي ديگر از توجهاتي كه خالق متعال به انسان كرده است او را متفكر قرار داده است. 

«يتفكرون في خلق السماوات والارض‏» .[4] 

با تفكر و تدبر است كه انسان قيامت و حشر و نشر را كه در آيات آمده است مي‏تواند به آن پي ببرد و 

هر چيزي را علت‏يابي كند و براي هر چيزي ابتدا و انتهايي، در نظر بگيرد....[5] 

5. فرستادن پيامبر از بين انسانها نه موجودات ديگر: 

«يا بني آدم اما ياتينكم رسل منكم يقصون عليكم آياتي...» .[6] 

«اي فرزندان آدم چون پيامبراني از جنس شما بيايند و آيات را براي شما بيان كنند» 

6. مسجود ملائكه شدن انسان: 

«واذ قلنا للملائكة اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابليس...» .[7] 

«چون فرشتگان را فرمان داديم كه بر آدم سجده كنند همه سجده كردند مگر ابليس‏» . 

7. نماينده‏ي خدا در روي زمين بودن: 

يكي ديگر از امتيازات انسان اين است كه خداوند انسان را جانشين خود و نماينده‏ي خود در روي زمين قرار داده است و اين را خوب مي‏دانيم تا انسان داراي مرتبه‏ي بلندي نباشد اين لياقت را پيدا نمي‏كرد كه نماينده‏ي خداوند معرفي شود: 

«واذ قال ربك للملائكة اني جاعل في الارض خليفة‏» .[8] 

«به ياد آر آنگاه كه پروردگار فرشتگان را فرمود من در زمين خليفه خواهم گماشت‏» . 

8.خلقت زمين براي انسان: «والارض وضعها للانام‏»[9] 

البته در اين كه معني انام چه مي‏باشد اختلاف است. گروهي آن را بر هر ذات روح داري اطلاق كرده‏اند. و قول ديگر اين‏كه انام به معني انسان است. 

علامه مي‏فرمايد: الانام الناس[10] و قول ديگر اين است كه انام يعني انسان و جن. بايد توجه داشت در صورتي‏ كه انام منحصرا به معني انسان باشد اين آيه به عنوان امتيازات انسان به حساب مي‏آيد. 

9. انسان اختيار انتخاب خير و شر را دارد: 

«ما يدع الانسان بالشر دعاءه بالخيروكان الانسان عجولا» .[11] 

البته بايد توجه داشت كه اين امتياز هم نسبت‏به بعضي از موجودات مي‏باشد نه همه آنها زيرا مثلا جن هم مانند انسان از روي اختيار، خير يا شر را انتخاب مي‏كند. 

مواردي كه قرآن انسان را ذم نموده است 

البته تذكر اين نكته ضرورت دارد كه در بعضي از آيات قرآن خيلي از انسان تمجيد نموده است و در آيات ديگر ذم كرده است. و ظاهر اين دو دسته با هم تنافي دارد ولي هيچ منافاتي وجود ندارد زيرا با توجه به اين‏كه انسان موجود دو بعدي مي‏باشد و يكي از دو بعد او، او را به طرف خوبي‏ها سوق مي‏دهد و بعد ديگر آن را به طرف لذت‏هاي زودگذر مي‏كشاند. لذا هر كدام از اين آيات اشاره به يكي از ابعاد انسان دارد. آياتي كه انسان را تمجيد مي‏كرد را ملاحظه كرديم، اكنون اشاره‏اي به آياتي كه انسان را ذم نموده است داريم. 

1. بي‏صبري و شتابزدگي: 

«ويدع الانسان بالشر دعاءه بالخير وكان الانسان عجولا» .[12] 

عجول در لغت ‏يعني طلب و جستجوي شي‏ء، قبل از رسيدن وقت آن . در اينجا هم انسان تا هوايش به چيزي تعلق گرفت آن را طلب مي‏كند و اي بسا گاهي آن شر است و به ضرر انسان مي‏باشد. 

2. بخيل بودن: 

«كان الانسان قتورا»[13] : «انسان طبعا بخيل و ممسك مي‏باشد» . 

3. آرزوهاي طولاني داشتن: 

«ام للانسان ماتمني‏»[14] : آيا براي آدمي هر چه آرزو مي‏كند حاصل مي‏شود (نه هرگز) . 

اين آيه خبر از آرزوهاي طولاني بي‏فايده‏اي مي‏دهد كه انسان را به هلاكت مي‏رساند و انسان هم به آنها نخواهد رسيد. در فرهنگ قرآن هر آرزوي مدح نشده است چه بسا بسياري از آرزوها هستند كه انسان را به گناه و فسق و معصيت مي‏كشانند و براي انسان هم سودي ندارند، لذا قرآن شريف از آن به عنوان نكته‏ي منفي ياد مي‏كند. 

4. جدال با حق: 

«ولقد صرفنا في هذا القرآن للناس‏من كل مثل وكان الانسان اكثر شي‏ء جدلا».[15] 

در اين آيه خبر از اين مي‏دهد كه آدمي بيشتر از هر چيز، با سخن حق به جدال وخصومت‏ برمي‏خيزد با اين كه حق را مي‏داند اما پيروي از آن نمي‏كند. 

5. طغيان و سركشي «كلا ان الانسان ليطغي‏».[16] 

پيروي از كفر و طغيان يكي ديگر از اميال طبيعي انسان است كه به خاطر پيروي كردن از همين ميل در طول تاريخ خون‏ها ريخته شده است و انسان‏ها به قتل رسيده‏اند و ظلم‏ها بر مردم شده است انسان‏هاي طاغي در طول تاريخ مردم را مورد شكنجه و اذيت و آزار قرار داده‏اند. 

6. ناسپاس بودن انسان: 

«ان الانسان لربه لكنود» . لكنود حكايت از همان ناسپاسي انسان مي‏كند. 

7. كم ظرفيت‏بودن انسان: 

«ان الانسان خلق هلوعا. اذا مسه الشر جزوعا واذا مسه الخير منوعا».[17] 

خلاصه انسان آن‏قدر كم ظرفيت است كه اگر كوچك ‏ترين گرفتاري براي وي پيش آيد، جزع او بلند مي‏شود و دست ‏به ناسپاسي مي‏زند واگر كوچك‏ ترين نعمتي را احساس كند و به آن برسد مانع ديگران مي‏شود. 

منابع:

[1] . انسان كامل، چاپ صدرا، ص 40. 

[2] . قيامت/14. 

[3] . علق/5. 

[4] . آل عمران/191. 

[5] . ر.ك: تفسير الميزان، در ذيل آيه. 

[6] . اعراف/35. 

[7] . بقره/34. 

[8] . بقره/30. 

[9] . الرحمن/10. 

[10] . تفسير الميزان در ذيل همين آيه. 

[11] . اسراء/11. 

[12] . اسراء/11. 

[13] . اسراء/100. 

[14] . نجم/24. 

[15] . كهف/54. 

[16] . عاديات/6. 

[17] . معارج/2119.